Początki pabianickiego muzeum sięgają 1907 r., kiedy to przy Polskiej Macierzy Szkolnej powstała sekcja muzealna. Jej założycielem był dr Witold Eichler (1874-1960) – lekarz, z zamiłowania entomolog i etnograf oraz aktywny działacz społeczno-polityczny. Po wojnie, w 1945 r. na potrzeby muzeum władze miasta przekazały XVI-wieczny dawny dwór kapituły krakowskiej, zwany potocznie Zamkiem. Obiekt ten, znajdujący się przy Starym Rynku 1, wybudowano w latach 1566-1571 w stylu renesansowym z inicjatywy kanonika krakowskiego Stanisława Dąbrowskiego, zarządcy dóbr pabianickich. Jego budowniczym był Wawrzyniec Lorek. W latach 1833-1945 Zamek funkcjonował jako magistrat. W maju 1948 r. w murach dworu otwarto muzeum, zaś w 1972 r. pozyskano budynek dawnej szkoły powszechnej nr 3, zbudowany w 1886 r. Od 1990 r. placówka jest samorządową instytucją kultury finansowaną przez Gminę Miejską Pabianice. Muzeum Miasta Pabianic posiada strukturę wielodziałową. Każdy z działów charakteryzuje się odrębną specyfiką i różnorodną problematyką, służącą wspólnemu celowi – poznaniu przeszłości i kultury Pabianic oraz okolic.
Charakterystyka zbiorów:
1) archeologiczne – zabytki z badań własnych na stanowiskach z epoki żelaza w rejonie Siemiechowa, m.in. jedyny w Polsce hełm późnoceltycki wraz z pełnym wyposażeniem wojownika oraz unikatowy komplet miniaturowych narzędzi i przyborów żelaznych, a także dwie miniatury tarcz z okresu wczesnorzymskiego; ponadto pradziejowe, średniowieczne i nowożytne zabytki z terenu Pabianic (w tym “skarb” monet XVI-XVIII w. z dworu renesansowego – siedziby Muzeum);
2) historyczne – kolekcja starych pocztówek i fotografii, pieczęci cechowych (najstarsza pochodzi z 1548 r.), sztandarów (m.in. sztandar powstańców z 1863 r.); zabytki dotyczące przemysłu włókienniczego (firmy Krusche i Ender oraz R. Kindlera); ponadto wydawnictwa poświęcone Pabianicom, prasa lokalna z XX w., plany miasta, archiwalia, starodruki i militaria;
3) etnograficzne – zabytki kultury materialnej Pabianic i regionu, sztuka ludowa, przedmioty domowego użytku, kompletne wyposażenie kuźni pochodzące z terenu miasta, warsztatu szewskiego, kolekcja ręcznie haftowanych i drukowanych makatek ściennych oraz sztuka Afryki Środkowo-Wschodniej pochodząca z kolekcji dr W. Eichlera obejmująca: sprzęty domowe, narzędzia, unikatowy, kompletny strój czarownika szczepowego, ozdoby, broń, instrumenty muzyczne, kolekcję masek oraz rzeźby;
4) sztuka – grafika, malarstwo, rysunek, tkanina artystyczna, dzieła artystów związane tematycznie bądź przez osobę twórcy z Pabianicami oraz rzemiosło artystyczne stanowiące wyposażenie zabytkowych wnętrz dworskich;
5) przyrodnicze – kolekcja owadów egzotycznych (dar dr W. Eichlera), kolekcja ptaków i ssaków Europy Środkowej (bardzo szeroko reprezentowane są zwłaszcza gatunki drapieżne), kolekcja poroży, jaj ptasich, kolekcja geologiczna.
Poza wystawami w pabianickim muzeum prowadzone są badania naukowe oraz szeroka działalność oświatowo-dydaktyczna (lekcje, warsztaty, konkursy). Ponadto we wnętrzach renesansowego dworu odbywają się koncerty, odczyty i uroczystości miejskie.
