Etnograficzne zbiory afrykańskie

Etnograficzne zbiory afrykańskie 

Muzeum Miasta Pabianic

Kolekcja afrykańskich eksponatów etnograficznych w Muzeum Miasta Pabianic powstała za sprawą niestrudzonego podróżnika dra Witolda Eichlera – lekarza z zawodu, z zamiłowania etnografa i entomologa. Doktor Eichler z prawdziwą pasją
badacza odwiedzał różne kraje i różne kontynenty. Zwiedził wiele krajów europejskich m.in. Francję, Włochy,Maltę, Bułgarię, Rumunię, Jugosławię, Węgry, Monako, Kaukaz.
Poznał również Palestynę, Azję Mniejszą, Algierię, Maroko, Tunis i Trypolitanię. Dzięki tym wyprawom oraz żyłce kolekcjonerskiej powstały bogate zbiory zoologiczne, botaniczne oraz etnograficzne.

Trzon kolekcji W. Eichlera wywodzi się z terenów Zambii, Zimbabwe i Kongo (Muzeum Miasta Pabianic posiada również zabytki z terenów Afryki Północnej, Zachodniej oraz Wschodniej). Część obiektów zakupiona została przez Eichlera na lokalnych targach, inne są darami ludności tubylczej. Niektóre przedmioty to wyroby o charakterze pamiątkarskim, jednak obok nich są również takie, które mają wartość unikatową. Do niezwykle cennych zabytków z pewnością należą dwa kompletne stroje czarownika wraz z maską z ok. 1925 roku (plemię Bemba, Zambia),  siekierki symbolizujące władzę przywódcy plemiennego z ok. 1920 roku (plemię Maszona, Zimbabwe), kultowa figurka praprzodka z ok. 1935 roku (plemię Balunda, Zambia),

a także maski rytualne, w tym m.in. maska plemienia Makiszi (Zambia) z ok. 1942 roku, maska plemienia Basubia (Zambia) z ok. 1920 roku, maski gliniane małych rozmiarów plemienia Bawenda (Zimbabwe) z ok. 1920 roku czy maska plemienia Makua (Mozambik) z końca XIX wieku.

Wśród eksponatów podarowanych Muzeum przez W. Eichlera w 1946 roku znajdują się także afrykańskie sprzęty gospodarstwa domowego, m.in. drewniane naczynia zdobione rytym ornamentem geometrycznym, naczynia gliniane (głównie plemienia Maszona z Zimbabwe), drewniane łyżki, stępy, stołki, naczynia z owoców tykwy, plecionki o różnym przeznaczeniu m.in. bardzo ciekawa kołyska koszykowa (plemię Matabele, Zimbabwe) z ok. 1920 roku, torby, maty z rafii
wykonane techniką tkacką itp.

W zbiorach pabianickiego Muzeum znajduje się także broń afrykańskich wojowników i myśliwych – oszczepy, dzidy, łuki, bambusowe strzały o rozmaitych ostrzach. Ciekawe są zwłaszcza strzały do łowienia ryb zaopatrzone w ostrza z zadziorami (plemię Baluba, Kongo). Rarytasem jest miecz sudański z ok. 1860 roku w pochwie skórzanej zdobionej srebrem oraz włócznia bojowa plemienia Turkana (Kenia) z 1910 roku.

Na uwagę zasługują także ozdoby (np. naszyjniki wykonane z rogu bawołu oraz nasion fasoli i grochu, misternie ażurowane metalowe kolczyki, bransolety z kości słoniowej czy skręconego drutu, pierścionki z blachy mosiężnej) oraz instrumenty muzyczne (m.in. bęben zdobiony delikatnym rytem z dwustronnym wizerunkiem żaby oraz membraną wykonaną ze skóry antylopy plemienia Balozi z Zambii z ok. 1942 roku, „kalimby”, czyli pianina podróżnika z ok. 1940 roku czy ksylofon z rezonatorami z owoców tykwy itp.).

Muzealne zbiory afrykańskie powiększone zostały w 1972 roku, kiedy to Muzeum zakupiło od znanego polskiego kolekcjonera Jerzego Jasieńskiego kilkanaście rzeźb i masek wywodzących się głównie z terenów Tanzanii i Kenii. Wśród zakupionych wówczas eksponatów szczególnie wyróżniają się rzeźby plemienia Makonde z Tanzanii, które są niezwykle interesujące zarówno pod względem tematyki, jak i formy. Muzeum Miasta Pabianic posiada w swoich zbiorach rzeźby w stylu ujamaa (grupowe rzeźby figuralne przedstawiające sceny z życia codziennego, pracę i wypoczynek, a także powszednie radości i troski), rzeźby w stylu shetani (nawiązują do tradycyjnych wierzeń plemienia, pokazują nierealny, wypełniony demonami świat) oraz niewielkie figurki ludzkie przedstawiające przodków plemienia.

W 1972 roku Muzeum zakupiło również maskę hełmową „mapiko” z czarnym plemiennym tatuażem (plemię Makonde, Tanzania), maskę rytualną zwieńczoną głową stylizowanej antylopy z końca XIX wieku (plemię Bambara, Mali), odważniki do złota i złotego piasku wykonane techniką „traconego wosku” (plemię Aszanti, Ghana), a także bransolety tzw. manele (plemię Joruba, Nigeria).

Od 1972 roku afrykańska kolekcja muzealna nie powiększała się, uznano ją za zamkniętą. Jednak w listopadzie 2007 roku do pabianickiego Muzeum dotarła przesyłka z Niemiec zawierająca niezwykle cenne pod względem muzealnym obiekty z pierwszej połowy XX w.: cztery rzeźby przodków plemienia Bamileke (Kamerun) oraz tykwę przeznaczoną na wino palmowe ozdobioną misternymi oplotami z włókien roślinnych, do której przymocowane są dwie czaszki antylopy oraz jedna czaszka małpki (Bamileke, Kamerun). W maju 2008 roku do Muzeum w Pabianicach dotarły następna przesyłka zawierająca kolejne cenne zabytki sztuki afrykańskiej. Wśród eksponatów znajdowała się rzeźba kobiety (plemię Bangwa, Kamerun), dwie lalki – fetysze płodności Akua Ba (plemię Aszanti, Ghana), niezwykle piękna rzeźba przodka (plemię Bakongo, Kongo) oraz maska ludu Senufo.

W grudniu 2008 roku MMP otrzymało trzecią przesyłkę z darami, wśród których znalazły się m.in.: rytualno–kultowa rzeźba figuralna (pocz. XX w.) pochodząca z plemienia Luba (Kongo, Katanga), tzw. twarzowa maska „Ngontang” (pocz. XX w.) pochodząca z plemienia Fang, które zamieszkuje tereny północnego Gabonu oraz południowego Kamerunu, tzw. hełmowa maska „lipiko” (połowa XX w.) pochodząca z plemienia Makonde zamieszkującego tereny Tanzanii i Mozambiku, rzeźba–lalka
Akuaba (poł. XX w.) – fetysz płodności plemienia Aszanti z Ghany oraz rzadki zabytek – proca drewniana wyrzeźbiona w jednym kawałku drewna, używana przez plemię Kru, które zamieszkuje pogranicze Liberii i Wybrzeża Kości Słoniowej; plemię Kru należy do grupy językowej mande i wchodzi w skład ludów Dan – Kran. Ponadto paczka zawierała kilka kopii starych fotografii i pocztówek, które m.in. ilustrują afrykańskie świątynie, przywódców plemiennych itp.

 Tak hojnym darczyńcą okazał się mieszkający w Niemczech Peter Majok, pabianiczanin, którego rodzina od XIX wieku należała w mieście do mniejszości niemieckiej. W liście skierowanym do Muzeum Miasta Pabianic Peter Majok napisał, że ciągle czuje się związany duchowo z Pabianicami, ponieważ tutaj się urodził oraz spędził swoją młodość. Z kraju wyjechał w 1987 roku.

Peter Majok zafascynowany jest Afryką, zarówno jej krajobrazami, jak i dawną kulturą. Jak sam napisał, pasję tę częściowo zawdzięcza Muzeum Miasta Pabianic, gdzie jako młody człowiek oglądał wystawę poświęconą kulturze i sztuce Afryki (ze zbiorów MMP, kolekcja Eichlera). Fascynacja Afryką doprowadziła P. Majoka do kolejnej pasji – kolekcjonerstwa; posiada on prywatne zbiory sztuki afrykańskiej, które mają dla niego duże znaczenie.

 Obiekty przekazane Muzeum przez Darczyńcę to przedmioty nie tylko ogromnej urody, ale także posiadające dużą wartość muzealną. Eksponaty te nie mają charakteru pamiątkarskiego, mają raczej charakter kultowo – religijny, wyrażają pewną magiczną treść. Afrykańska sztuka normowana jest przez trzy elementy – wiarę w bogów i duchy, kult przodków oraz magiczne kierowanie energią poprzez czary i fetysze. Taką właśnie rolę pełniły ofiarowane MMP przez Petera Majoka eksponaty.

Warto jeszcze dodać, że dary dla Muzeum Peter Majok zadedykował pabianickim dzieciom z przekazem realizowania swoich marzeń o podróżach oraz poznawania innych kultur, innych obyczajów.

Beata Borycka